ارخالق چیست ؟

ارخالق در واقع یکی از لباس های سنتی عشایر قشقایی می باشد که بسیار زیبا و دارای برش خاص بوده و با توجه به قدمت طولانی آن نشان دهنده اصالت ایرانی است که آن را مدیون مردم عشایر می باشد. این لباس کوتاه و یقه گرد به همراه آستر و پنبه دوخته می شد که آن را بر روی لباس های دیگر می پوشیدند. در ادامه به تاریخچه ارخالق و ویژگی هایی درباره ارخالق می پردازیم.

تاریخچه ارخالق

ارخالق لباس سنتی بصورت نیم تنه ای بوده که هم آقایان و هم بانوان می پوشیدند و بین رویه لباس و آستر آن پنبه قرار می دادند. ارخالق در زبان ترکی به معنای پشتک است و از ابتدا با توجه به سلطه ترکها در خاورمیانه طی سالیان سال توسط ترکهای قشقایی که در زاگرس ساکن بودند ، پوشیده می شد و مردان این لباس را در جنگ ها بر تن می کردند. همچنین لباس ارخالق تنگ بود و آستین تنگ و بلندی داشت و در قسمت سر آستین دارای شکل مثلثی یا گلابی شکل به نام سنبوسه بود. بعلاوه در ناحیه سر آستین ارخالق دکمه های فلزی دوخته می شد.

تاریخچه ارخالق به عهد صفویه بر می گردد ، حتی برخی از پژوهشگران ارخالق را به دوران ساسانیان نسبت داده اند چرا که تصاویری بر روی بشقابهای نقره ای دوران ساسانی با ارخالق حک شده است. همچنین نمونه های دیگری از دوران سلجوقی دیده شده که نشان دهنده استفاده ارخالق توسط مردم آن زمان می باشد.

از طرفی قوم عشایر از جمله مردمانی در ایران هستند که سنت و اصالت ایرانی را بصورت پوشش و لباس و فرهنگ های خاص بخوبی حفظ می کنند و لباس های خود را با لباس های شهری عوض نمی کنند چرا که نمی خواهند از اصالت خود خارج شوند. اگرچه ارخالق از دیربار توسط ایرانیان چه شهری چه دربار و چه عشایر و روستاییان استفاده می شود ، اما سالهاست که کسی از این لباس استفاده نمی کند و تنها عشایر سرزمینمان هستند که هم اکنون نیز ارخالق را با کمی تغییر در شکل و فرم بر تن می کنند به دلیل اینکه وارث سرزمین ما هستند.

جالب است بدانید که ارخالق به نام های دیگری هم شناخته می شود که به قد و فرم آن بستگی دارد که از آن جمله می توان سرداری ، بل و ... را نام برد.

ویژگی های ظاهری ارخالق در گذشته

از گذشته ارخالق را بصورت کت بر روی لباس می پوشیدند و از پارچه های نخی و چیت یا حتی مخمل و ترمه برای دوختن آن استفاده می کردند. عموما قد ارخالق کوتاه است اما یکی از محققان قد ارخالق را بنا به قشر استفاده کننده آن می دانست که بعنوان مثال افراد شناخته شده و پزشک و ... ارخالق بلند تر می پوشیدند و در مقابل مطرب و ... ارخالق کوتاه بر تن می کردند. جالب است بدانید که ارخالق در گذشته برش منحنی در پهلو داشته که آن را از دیگر لباس ها متمایز می کرد و در زمان پوشیدن هم برش آن بصورت منحنی باقی می ماند که در ارخالق امروزی کمتر دیده می شود.

همچنین ارخالق در گذشته آستین بلند و در طرفین پهلوها چاک ممتد تا کمر داشته تا فرد به راحتی بتواند تحرک داشته باشد. از طرفیقسمت جلویی لباس ارخالق بدون دکمه و کاملا باز بوده که بوسیله شال دو سمت آن به هم مرتبط می شدند که خصوصا به مردان به منظور اسب سواری و چوب بازی و ... آزادی عمل بیشتری می داد.

ویژگی های ظاهری ارخالق امروزی

امروزه ارخالق عموما کوتاه است و از پارچه چیت و نخی و در زمستان از پشم و یا کرک تهیه می شود. افزون بر این ارخالق یقه نداشته و تنها یک برش ساده در جلوی لباس دارد و بعلاوه ارخالق لباسی جلوباز بدون دکمه است که از شال برای بستن بر روی کمر آن کمک گرفته می شود. از طرفی از دو نوع پارچه مختلف رویه و آستر در دوخت ارخالق استفاده می شود که آستر آن از پارچه های طرحدار با رنگ متضاد با رنگ رویه دوخته شده که بر زیبایی آن می افزاید. همچنین چاک بلند در قسمت آستین ارخالق هم باعث زیباتر شدن این لباس می شود.

فرم آستین ارخالق بصورت بلند و باریک با چاک بلند که دارای دکمه های زیادی است و البته قسمتی سه گوش که به سنبوسه معروف است در آستین ارخالق دیده می شود و بلندی آستین آن به سرانگشتان دست می رسد. همچنین دکمه های سر آستین ارخالق را می توان در فصل تابستان باز گذاشت و در فصل زمستان بست.

از لوازم تزئینی که در دوخت ارخالق از آن استفاده می شود می توان به نوار و یراق زیبا اشاره کرد که در دو طرف جلوی لباس دوخته می شود.

مقالات دیگر : تاریخچه کت و شلوار

انواع مدلهای دیگر ارخالق

از دیگر مدلهای ارخالق می توان به ارخالق مردانه که لباسی بلند و گشاد با چاک های بلند در طرفین اشاره کرد که چاک پهلوی لباس تا بالای زانو می آید و در صورت دویدن قابل بالا زدن است تا دست و پاگیر نباشد. از لوازم جانبی این نوع لباس ارخالق شال کمر می باشد. همچنین پیراهن زنانه ارخالق که اکنون هم استفاده می شود پیراهن بلند تا قوزک پا و بدلیل بلند بودن بسیار سنگین بوده که از انتهای بالا تنه به دو قسمت تقسیم می شود و سنگینی آن باعث پوشیده نشان داده شدن سینه ها می شود. پیراهن زنانه ارخالق نیز نظیر نوع مردانه آن دارای چاک بلند است تا در آن به راحتی راه بروند و زیباتر نشان داده شود.

لباس مردانه ارخالق با چه چیزی پوشیده می شد ؟

از لباس هایی که مردان عشایر قشقایی با ارخالق می پوشیدند می توان به پیراهن بدون یقه یا عبایی بلند ، شلوار دمپا گشاد یا تنبان ، چقه ( بافتنی کرم رنگ مخصوص برای زیباتر کردن ارخالق ) و قبای نمدی یا کپنک و کلاه نمدی سیاه گرد یا برک می پوشیدند که عموما ارخالق را با شال که بلندی تا 5 یا ۶ متر داشت بر روی کمر محکم می بستند تا علاوه بر زیباتر شدن لباس ارخالق باعث سالم ماندن ستون فقرات در زمان کارهای سنگین و کوچ و حرکات سریع و .... شود. حتی از شال ارخالق به منظور جیب برای گذاشتن سیگار ، شانه یا پول و ... استفاده می کردند. البته از لوازم جانبی مردان قشقایی در آن دوره تفنگ ، شمشیر ، چماق و خنجر یا چاقو می باشد.

لباس زنانه ارخالق با چه چیزی پوشیده می شد ؟

قابل ذکر است که زنان در ایلات و عشایر نقش فعالی دارند ، ازین رو نوع لباس زنان به منظور آسان کردن کارها بسیار مهم است و با توجه به اینکه ارخالق زنانه دارای زیبایی خاصی بوده ، لذا علاوه بر عشایر قشقایی امروزه در دیگر ایلات نیز استفاده می شود. لباس زنانه ارخالق از قرن 19 و 20 میلادی تا سال 1350 به یک شکل و پس از آن تا سال 1370 با تفاوت هایی ایجاد شده در آن ، پوشیده می شد. از لباس های زنانه ایل قشقایی با تنوع و رنگ بالا که با ارخالق می پوشیدند می توان به دامن چند لایه یا شلیته یا تنبان ، تونیک یا قیناق با شکاف در دو سمت ، چارقد ، دستمال ، کلاه کوچک یا کلاقچه و روسری توری و ارخالق کوتاه اشاره کرد.

درباره تنبان ترکی یا ( در عشایر لری معروف به تمبون قری ) هم باید گفت که از جنس پارچه سبک با مدل چین دار دوخته می شد و چین خوردگی های زیاد علاوه بر زیباتر شدن باعث می شد که در اثر وزش باد پوشش زن از بین نرود و چین های بعدی جای قبلی را بگیرد و حتی در گذشته دو تنبان ترکی را بر روی هم می پوشیدند. همچنین چارقد هم پارچه نازک با طرح خاص برای پوشیدن سر است و دستمال را بر روی چارقد به پیشانی می بستند تا علاوه بر حفاظت از سر ، از سرماخوردگی نیز جلوگیری می کرد و جنس دستمال را از پارچه های گران قیمت همچون حریر و یا ابریشم انتخاب می کردند.

در گذشته چه کسانی ارخالق می پوشیدند ؟

ارخالق را در گذشته بیشتر افراد جامعه به تن می کردند و نه تنها روستائیان ، بلکه طبقه شهری و دربار نیز لباس ارخالق را بر تن می کردند. و تفاوت ارخالق در بین افراد مختلف جامعه در اندازه آن بوده که اندازه ارخالق بستگی به درجه یا تشخص فرد در جامعه داشت که بطور مثال ارخالق برای افراد لوطی و مطرب عموما بسیار کوتاه ، برای نظامیان ، نوکر و مستخدم کوتاه و برای پزشکان ، تجار و روحانیون و نیز روستائیان ارخالق بسیار بلند می پوشیدند.

لازم به ذکر است که شهری ها و درباریان پس از سالها کت را جایگزین ارخالق کردند و این درحالیست که عشایر هنوز هم ارخالق می پوشند.

تفاوت ارخالق در فصل زمستان و تابستان

تفاوت ارخالق در فصل زمستان و تابستان مربوط به فرم آستین ارخالق است که با توجه به اینکه بسیار بلند و باریک و چاک دار است ، در آن دکمه های زیادی تعبیه شده ، لذا دکمه های سر آستین را می توان در فصل تابستان باز گذاشت و در فصل زمستان بست. افزون بر این دیگر تفاوت ارخالق در زمستان و تابستان در جنس آن می باشد که در زمستان معمولا از کرک و پشم تهیه می شود و در تابستان از چیت نخی یا پارچه های گرانبها و نازک دوخته می شود.

رنگ ارخالق چه بود ؟

لباس ارخالق که در عشایر قشقایی بصورت لباس بلند بر روی پیراهن پوشیده می شد ، یک لباس اصلی محسوب می شده که معمولا از پارچه ضخیم دوخته می شد که رنگ آن با توجه به سن فرد بود. ازین رو ارخالق برای زنان ، پسرها و نوجوانان از پارچه های گلدار با رنگ های شاد و برای پیرمردان از رنگ های تیره دوخته می شد.

آیا ارخالق از بین رفته است ؟

خیر. چنانچه در بالا ذکر شد ارخالق در دنیای امروز نیز توسط زنان و مردان عشایر قشقایی با کمی تغییر و تحول بعنوان لباس روزمره مورد استفاده قرار می گیرد. ازین رو ارخالق امروزی عموما دارای قد کوتاه است که از پارچه های متنوع نخی یا چیت گل دار یا حتی پارچه های نفیس ترمه یا مخمل هم دوخته می شود که دارای نوار و یراق تزئینی در دو طرف جلوی لباس هم می باشد.

حقایقی درباره ارخالق

* جالب است بدانید که رضا شاه در دوران سلطنت خود پوشیدن لباس های محلی را منع کرد و لذا مردم عشایر نمی توانستند لباس قوم خود از جمله ارخالق را برتن کنند اما پس از کنار رفتن رضا شاه در سال 1320 دوباره این قوم توانستند از لباسهای محلی خود استفاده کنند با این تفاوت که از ارخالق تنها در مهمانی ها استفاده کردند.

* در سال 1997 جشنواره لباسهای محلی در تهران برگزار شد و لباس ایل قشقایی در آن به عنوان زیباترین لباس محلی معرفی شد به دلیل اینکه ظاهر لباس و نوع پوشش آن متفاوت بوده و رنگ و بویی از سنت و فرهنگ قدیم ایران می دهد.  

با فروشگاه ارخالق به روز باشید.

اینستاگرام : https://instagram.com/arkhalegh